الباب الحادی عشر (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه حلّی |
| تاریخ نگارش | قرن هشتم هجری قمری |
| موضوع | علم کلام |
| زبان | عربی |
اَلْبابُ الْحادی عَشَر، باب یازدهم از منهاج الصّالح فی مختصر المصباح و از کتاب‌های کلامی و آموزشی در حوزه‌های علمیه شیعی، اثر علامه حلّی و در اثبات اصول عقاید شیعه. در فصل هفتم این اثر که در باب معاد است، مباحثی درباره توبه و امر به معروف و نهی از منکر نیز بیان شده است.
بیش از ۲۰ شرح بر این کتاب نوشته شده که شرح فاضل مقداد (متوفی ۸۲۶ق) به نام النافع یوم الحشر در میان آنها اهمیت بیشتری دارد. کتاب باب حادی عشر و شرح فاضل مقداد بر آن، چندین بار به فارسی ترجمه شده‌اند.
نویسنده
ابومنصور جمال‌الدین، حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی (۶۴۸-۷۲۶ قمری) معروف به علامه حلّی، از علمای شیعه قرن هشتم قمری است. مناظرات و آثار او موجب گرایش سلطان محمد خدا بنده به تشیع و رواج مذهب شیعه در ایران گردید. علامه حلی دارای تالیفات بسیاری در علوم فقه، اصول، عقاید، فلسفه، منطق، دعا و... است از جمله تبصرة المتعلمین فی احکام الدین، کشف المراد، نهج الحق و کشف الصدق، باب حادی عشر، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، الجوهر النضید. او نخستین کسی بود که به علت فضل و دانش بسیارش با لقب آیت الله خوانده شد.
معرفی کتاب
علامه حلی به خواهش وزیر محمد بن محمد قوهدی کتاب منهاج الصالح فی مختصر المصباح را نوشت و در آن مصباح المُتَهَجِّد اثر شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰ق) را که در ادعیه و عبادات است خلاصه کرد.
وی تلخیص خود را در ۱۰ باب نگاشته و سپس از جهت آنکه شناخت عبادت و دعا، فرعِ شناخت معبود و مدعو است و صحت عبادت بستگی به صحت اعتقاد و ایمان دارد بابی به نام باب یازدهم (الباب الحادی عشر)، در شناخت اصول دین به آن افزوده است.
فصل‌ها و عناوین
علامه حلّی در این بابِ یازدهم، از اصول دین آنچه را به اجماعِ علما بر هر مسلمانی واجب است چنین برمی‌شمارد:
شناخت خدا و صفات ثبوتیه و سلبیه او و آنچه بر او صحیح و از او ممتنع است، و شناخت نبوت و امامت و معاد. وی این باب را در هفت فصل قرار داده است:
- فصل اول در اثبات واجب الوجود؛
- فصل دوم در صفات ثبوتیه او که عبارت است از قدرت و اختیار، علم، حیات، اراده و کراهت، ادراک، قدیم و ازلی وباقی وابدی بودن او، تکلم، صدق؛
- فصل سوم در صفات سلبیه او که عبارت است از مرکب نبودن، جسم و عرض و جوهر نبودن، لذت و الم نداشتن، متحد به چیزی نشدن، محل حوادث نبودن، رؤیت بصری نداشتن، شریک نداشتن، از معانی و احوال به دور بودن؛
- فصل چهارم در عدل که اختیار بشر و استحاله قبح بر خداوند و لطف او را به اثبات می‌رساند؛
- فصل پنجم در نبوت که پس از تعریف واژه «نبی» به اثبات نبوّتِ پیامبر اسلام(ص) و وجوب عصمت او و اینکه او فاضلترین مردمان بوده و از دنائت پدران و ناپاکی مادران و رذائلِ خُلقی و عیوبِ خَلقی برکنار است می‌پردازد؛
- فصل ششم در امامت (ریاست عامه در امور دنیا و دین برای یک شخص به عنوان نیابت از پیغمبر) که آن را عقلاً واجب می‌داند و بیان می‌کند که امام باید معصوم و منصوصٌ علیه و فاضلترین مردمان باشد. سپس از راههای عقلی و نقلی به ذکر امامت بلافصل علی بن ابی طالب(ع) پس از پیغمبر(ص) می‌پردازد؛
- فصل هفتم در معاد که آن را از طریق عقلی ثابت می‌کند و سپس آیاتی را که بر آن دلالت دارد شرح می‌دهد؛ در این فصل مسئله ثواب و عقاب و توبه و امر به معروف و نهی از منکر بیان شده است.
شرح‌ها و ترجمه‌ها
باب حادی عشر به سبب برخورداری از ویژگی اختصار و جامعیت، از دیرباز در کانون توجه علاقه‌مندان به علم کلام و اعتقادات شیعی بوده و همواره به صورت مستقل از ده باب دیگر تدوین و طبع شده است. علمای شیعه، شروح و تعلیقات بسیاری بر آن نگاشته و به تدریس آن در حوزه‌های عملیه اهتمام داشته‌اند. آقا بزرگ طهرانی در الذریعَة بیش از بیست شرح برای آن برشمرده است. از میان شروح باب حادی عشر، شرح فاضل مقداد (متوفی ۸۲۶ق) به نام النافع یوم الحشر فی شرح باب حادی عشر بیش از شروح دیگر مورد توجه اهل علم و تدریس در مدارس و حوزه‌ها قرار گرفته و بارها طبع و نشر شده است.
همچنین تصحیحی انتقادی از آن، همراه با شرحی مزجی از ابوالفتح بن مخدوم الخادم الحسینی العربشاهی (متوفی ۹۷۶ه.ق) به نام مفتاح الباب، صورت گرفته و تحت عنوان الباب الحادی عشر للعلامة الحلی مع شرحیه... چاپ شده است.
از باب حادی عشر و شرح فاضل مقداد ترجمه‌های متعددی به فارسی شده که معروفترین آنها الجامع فی ترجمة النافع از حاجی میرزا محمد علی حسینی شهرستانی (متوفی ۱۳۴۴) است. ترجمه‌ای نیز به زبان انگلیسی توسط میلر صورت پذیرفته که در ۱۹۲۸ در لندن چاپ شده است.
پانویس
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، ج ۵، ص۲۸
منابع
- محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشّیعة، بیروت ۱۹۸۳؛
- حسن بن یوسف علاّ مه حلّی، الباب الحادی عشر لِلعَلّامَة الحلّی، مع شرحَیهِ النافع یوم الحشر، لِمقداد بن عبدالله سیوری و مفتاح الباب لاِ بی‌الفتح بن مخدوم حسینی، چاپ مهدی محقق، تهران ۱۳۶۵ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: